PERSATUAN PENCINTA SEJARAH KELANTAN: Legasi Rebab : Siri Orang Kito

Rebab dimainkan dalam Persembahan MakYong [Gambar Muzium Negara]

Sekilas

Rebab adalah satu instrumen muzik dalam persembahan Mak Yong, Menora, Selampit, Main Puteri dan Wayang Kulit, gemersik bunyinya apabila ia digesek hingga membuatkan penonton menjadi asyik dengan persembahan kedua-dua seni tradisi rakyat Kelantan. Tanpa gemersik rebab, ia seolah mencabut nyawa persembahan tersebut.

Sebenarnya rebab bukanlah milik eksklusif rakyat Kelantan sebaliknya ia adalah universal. Hal ini berikutan ia mempunyai ciri-ciri yang sama dengan Er Hu, Violin, dan Celo yang termasuk dalam kategori Chordophone iaitu alat muzik yang dihasilkan dengan getaran gesekan. Tambah pula perkataan rebab itu sendiri berasal dari perkataan arab yang membawa maksud busur. Selain di Kelantan rebab juga popular di Indonesia dan Turki serta Afghanistan yang disebut sebagai tempat asal alat muzik universal ini.

Walaupun ia universal, setiap alat Chordophone ini mempunyai identiti tersendiri berdasarkan kepada asal usul pemain alat tersebut, di Kelantan terdapat dua jenis rebab iaitu Rebab dua tali dan Rebab tiga tali di mana rebab dua tali dimainkan khusus ketika mengiringi persembahan Wayang Kulit manakala rebab tiga tali pula dimainkan ketika mengiringi kebanyakkan persembahan tradisi orang Kelantan.

Bentuk Rebab

Fizikal rebab terdiri daripada lima bahagian iaitu:

Bahagian Kepala
Bahagian Batang
Bahagian Badan
Bahagian Tumit
Bahagian Penggesek

Bahagian Kepala

Dihasilkan dari kayu tembusu, dengan ukuran 45 hingga 55cm. Pemintal tali pula diperbuat dari pohon sena dengan setiap satunya berikut 13cm.

Bahagian Badan

Diperbuat dari kayu nangka, dengan ukuran 25cm x 15cm x 25cm dan setebal 8cm. Ia dihasilkan daripada kayu nangka, dan dipahat sehingga berbentuk seperti tempurun. Kemudian ia akan ditutup dengan kulit perut lembu yang telah dikeringkan dan dilem untuk mencegah ia rosak ketika dimainkan.

Bahagian Batang

Bahagian ini merupakan tulang belakang kepda rebab, ia diperbuat daripada kayu tembusu dan sepanjang 30cm dengan bahagian atas digunakan sebagai perenggan berukuran 28cm. Bahagian ini juga menjadi satu-satu rebab itu istimewa kerana iakan akan diracik-racik mengikut bentuk yang pengukir kehendaki dengan motif ukiran yang tersendiri.

Bahagian Tumit

Merupakan bahagian hujung bawah rebab, berukuran 10cm dan dihasilkan dari kayu sena. Fungsinya adalah sebagai pelengkap kepada keseluruhan rebab kerana ia menjadi pengikat antara sambungan bahagian rebab dari kepala hingga kepada batang.

Bahagian Penggesek

Pohon belimbing menjadi pilihan untuk menghasilkan penggesak ini. Ini berikutan kayu belimbing mudah dilentur. Setelah itu beberapa tali tangsi akan mengikut jenis tali, dan setiap dari tali itu mempunyai ukuran yang tersendiri.

"Walaupun Rebab ini sononim dalam persembahan tradisi masyarakat Kelantan, ia bukanlah alat muzik sejati dari Kelantan, ia adalah instrumen yang dibawa masuk ke Kelantan dari luar. Ini menunjukkan perkembangan kebudayaan Kelantan berkembang serta berasimilasi dari kebudayaan luar. Ia akhir bergabung dan membentu kesenian yang mempunyai identiti yang tersendiri."

Tokoh Rebab Kelantan

Hamzah Awang merupakan tokoh seni dan budaya di Malaysia juga di Kelantan. Kepakarannya dalam persembahan alat muzik rebab tidak dapat ditandingi, ramai pencinta seni muzik tradisional akan merujuk kepada beliau berkenaan seni persembahan dan permainan alat muzik tradisi yang lain. Sering terlibat dalam majlis kebesaran dalam persembahan tradisional telah membuatkan beliau terkenal.

Nama beliau hampir sama dengan seorang lagi tokoh kebudayaan Kelantan iaitu Allahyarham Hamzah Awang Hamat yang terkenal sebagai seorang mahaguru dalam seni persembahan masyarakat Pantai Timur Semenanjung Malaysia. Kisah Hamzah Awang pula pernah di siarkan dalam Sinar Harian sebagai seorang bekas pemain Rebab yang disegani. Bagaimanapun dalam laporan berita bertarikh 1 Januari 2012 itu, beliau sedang dalam keadaan uzur, namun minatnya pada seni ini tidak pernah padam.